Μουσείο Ιστορίας του Κυπριακού Νομίσματος

Στεγάζεται σε ένα μικρό χώρο του ισογείου στο κτίριο διοίκησης της Τράπεζας Κύπρου (Στασίνου 51, Αγία Παρασκευή Λευκωσίας). Η πλούσια συλλογή παρουσιάζεται σε εννέα ιστορικές ενότητες, που συνοδεύονται από ενημερωτικά κείμενα. Τα νομίσματα εκτίθενται σε είκοσι συνολικά προθήκες και τεκμηριώνουν πλήρως την ιστορία της νομισματοκοπίας στην Κύπρο, από την έναρξή της, τον 6ο π.Χ. αι., μέχρι σήμερα. Η προθήκη 1 είναι αφιερωμένη στην εποχή πριν από τη χρησιμοποίηση των μικρών, εύχρηστων νομισμάτων. Την ύστερη εποχή του χαλκού (1650-1050 π.Χ.) χρησιμοποιούνταν μεγάλες χάλκινες πλάκες ως μονάδες βάρους και αξιών, οι οποίες είχαν το σχήμα ενός απλωμένου δέρματος βοδιού. Αυτά, τα ονομαζόμενα τάλαντα, είχαν βάρος 39 κιλά περίπου και εξάγονταν σε μεγάλες ποσότητες. Στην προθήκη εκτίθεται το γύψινο εκμαγείο ενός τέτοιου ταλάντου, ενώ δίπλα βλέπουμε το γύψινο εκμαγείο ενός ορειχάλκινου αγαλματιδίου από την Έγκωμη, του 12ου π.Χ. αι., που σήμερα βρίσκεται στο Κυπριακό Μουσείο Λευκωσίας. Πρόκειται για ένα γενειοφόρο θεό που κρατάει δόρυ και στέκεται πάνω σε ένα τέτοιο τάλαντο, φανερώνοντας έτσι το στενό δεσμό της θρησκείας με την οικονομία κατά την περίοδο αυτή. Η προθήκη 2 περιέχει δείγματα από παλαιότερα νομίσματα που κόπηκαν στην Κύπρο. Το νόμισμα, ως εύχρηστο μέσο συναλλαγών, επινοήθηκε γύρω στα 630 π.Χ. στη Μικρά Ασία και υιοθετήθηκε από την Κύπρο περίπου εκατό χρόνια αργότερα. Στα αρχαιότερα κυπριακά νομίσματα χρησιμοποιήθηκε ως υλικό ο άργυρος. Αυτά φέρουν στη μία ή και στις δύο πλευρές παραστάσεις ζώων ή συμβόλων, καθώς και το όνομα του εκάστοτε ηγεμόνα, το οποίο αρχικά ήταν γραμμένο στην κυπριακή συλλαβική γραφή. Τα αρχαιότερα νομίσματα της Κύπρου έχουν κοπεί στη Σαλαμίνα από το βασιλιά Ευέλθωνα (560-525 π.Χ.) και φέρουν στην μπροστινή πλευρά την παράσταση ενός ξαπλωμένου κριαριού, καθώς και το όνομα του βασιλιά. Η πίσω πλευρά είναι εντελώς λεία. Άλλα νομίσματα σ’ αυτή την προθήκη έχουν κοπεί από βασιλείς της Σαλαμίνας, όπως ο Γόργος (500-480 π.Χ.), ο Νικόδαμος (γύρω στα 460-450 π.Χ.), ο Ευάνθης (γύρω στα 450 π.Χ.) και ο Αβδήμονας (πριν από το 411 π.Χ.). Η προθήκη 3 περιέχει άλλα νομίσματα του βασιλείου της πόλης της Σαλαμίνας. Τα περισσότερα από αυτά έχουν κοπεί κατά την εποχή του σπουδαίου βασιλιά Ευαγόρα Α’ (411-373 π.Χ.), ο οποίος είχε στενές σχέσεις με την Αθήνα και κατά τη διάρκεια της βασιλείας του εισάγεται στην Κύπρο το ελληνικό αλφάβητο. Οι επαφές του με την ηπειρωτική Ελλάδα μαρτυρούνται και από τα θέματα των νομισμάτων. Κάποια άλλα νομίσματα προέρχονται από το βασιλιά Πνυταγόρα (351-332 π.Χ.), ο οποίος βοήθησε τον Μέγα Αλέξανδρο να καταλάβει τη φοινικική πρωτεύουσα Τύρο. Τα νομίσματα στην προθήκη 4 προέρχονται από το Κίτιο, στο οποίο κατοικούσαν από τον 9ο π.Χ. αι. Φοίνικες. Τα νομίσματα με αριθμό 1-3 προέρχονται από το βασιλιά Βaalmelek (γύρω στα 479-449 π.Χ.), ο οποίος ίδρυσε μια ισχυρή δυναστεία στο Κίτιο. Η μπροστινή πλευρά αυτών των νομισμάτων φέρει παράσταση του φοινικικού θεού Μέλκαρθ, ο οποίος παραλληλιζόταν με τον ήρωα των αρχαίων Ελλήνων Ηρακλή. Αργότερα, από το βασιλιά Μelikiathon κόπηκαν τα πρώτα χρυσά νομίσματα στην Κύπρο. Στις προθήκες 5-8 εκτίθενται νομίσματα από χρυσό, άργυρο και ορείχαλκο της εποχής μεταξύ 490 και 310 π.Χ., τα οποία είχαν κοπεί στα άλλα βασίλεια των πόλεων της Κύπρου, όπως στην Πάφο, στην Αμαθούντα, στο Μάριο, στη Λάπηθο και στο Ιδάλιο, και φέρουν κυρίως παραστάσεις θεών και ζώων. Τα νομίσματα στις προθήκες 9-11 χρονολογούνται από την εποχή κυριαρχίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου μέχρι την έναρξη κυριαρχίας των Ρωμαίων. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος, το έτος 334 π.Χ., κατέκτησε την Περσία, αναγνώρισαν την κυριαρχία του και οι Κύπριοι βασιλείς. Τα σπουδαιότερα νομισματοκοπεία του νησιού, όπως αυτό της Σαλαμίνας, του Κιτίου, της Αμαθούντος, της Πάφου και των Σόλων, έκοβαν τότε νομίσματα του Αλέξανδρου. Τα χρυσά νομίσματά του έφεραν στη μία πλευρά την κεφαλή της θεάς Αθηνάς και στην άλλη τη φτερωτή θεά Νίκη, ενώ τα αργυρά είχαν στη μία πλευρά την κεφαλή του Ηρακλή και στην άλλη τον ένθρονο Δία (προθ. 9). Οι προθήκες 10-11 περιλαμβάνουν νομίσματα των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι οποίοι, μετά το θάνατό του, το έτος 323 π.Χ., μοιράστηκαν το απέραντο κράτος του. Ο Πτολεμαίος Α’, που κυριάρχησε στην Αίγυπτο, σύντομα υπέταξε την Κύπρο και κατάργησε τα ανεξάρτητα βασίλειά της. Τα αργυρά νομίσματα που κόπηκαν στην Κύπρο την εποχή της κυριαρχίας αυτού και των διαδόχων του έφεραν πολύ συχνά το πορτρέτο τού εκάστοτε βασιλιά της Αιγύπτου στη μία πλευρά και στην άλλη έναν αετό (βλ. προθ. 10, αριθ. 12-16). Τα πρώτα κυπριακά νομίσματα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κόπηκαν το έτος 26 π.Χ., την εποχή του Αυγούστου, και τα τελευταία το έτος 209 μ.Χ., όταν, στα χρόνια του Σεπτίμιου Σεβήρου, έκλεισαν τα κυπριακά νομισματοκοπεία. Δείγματα των νομισμάτων από αυτά τα διακόσια περίπου χρόνια εκτίθενται στην προθήκη 12. Δύο από αυτά παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το πρώτο (αριθ. 7) φέρει στην μπροστινή πλευρά την κεφαλή του αυτοκράτορα Κλαύδιου και στην πίσω πλευρά, για πρώτη φορά, ένα στεφάνι ελιάς με την επιγραφή «ΚΟΙΝΟΝ ΚΥ-ΠΡΙΩΝ». Η παράσταση αυτή επιλέγη για έμβλημα από την Τράπεζα Κύπρου. Το δεύτερο νόμισμα (αριθ. 9) κόπηκε το έτος 76/77, πιθανόν στην Πάφο, την εποχή του Βεσπασιανού, και φέρει στην πίσω πλευρά παράσταση του περίφημου ιερού της Αφροδίτης στην Παλαίπαφο. Στη μέση διακρίνεται η πέτρα, σε σχήμα πυραμίδας, την οποία λάτρευαν ως Αφροδίτη και σήμερα εκτίθεται στο μουσείο στα Κούκλια. Έπειτα από διακοπή τετρακοσίων περίπου ετών άρχισε ξανά, κατά τους βυζαντινούς χρόνους, η κοπή νομισμάτων στην Κύπρο, στη Σαλαμίνα, η οποία στο μεταξύ είχε μετονομαστεί σε Κωνσταντία. Στην προθήκη 13 (αριθ. 1-2) διακρίνουμε δείγματα από νομίσματα αυτής της νέας εποχής που κόπηκαν το 609/610 μ.Χ. Νομίσματα του αυτοανακηρυγμένου βασιλιά της Κύπρου Ισαάκ Κομνηνού, από τα έτη 1184-1191, τα οποία είναι συγχρόνως τα πρώτα προϊόντα του νέου νομισματοκοπείου που άνοιξε στη Λευκωσία, μπορείτε να δείτε στην ίδια προθήκη (αριθ. 9-12). Οι προθήκες 14-16 περιέχουν νομίσματα από τα χρόνια κυριαρχίας των Σταυροφόρων (1191-1358). Ο πρώτος βασιλιάς, Γκι ντε Λουζινιάν, εισήγαγε το νομισματικό σύστημα του βασιλείου της Ιερουσαλήμ (προθ. 14, αριθ. 1), το οποίο στη συνέχεια άλλαξε από τον Ερρίκο Β’, που το προσάρμοσε στο γαλλικό γρόσι. Οι πίσω πλευρές απεικονίζουν συχνά τους όρθιους λέοντες των Λουζινιάν (προθ. 14, αριθ. 8, 10-13), συνδυασμένους μερικές φορές με το σταυρό του βασιλείου της Ιερουσαλήμ (προθ. 14, αριθ. 16-17). Το νόμισμα με αριθμό 12, στην προθήκη 16, που κόπηκε την εποχή της Κατερίνας Κορνάρο (1473-1489), παριστάνει στη μπροστινή πλευρά τη βασίλισσα καθισμένη στο θρόνο. Κατά τη διάρκεια της εκατονταετούς περίπου ενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο (1489-1571) το νησί αρχικά εφοδιαζόταν από τη Βενετία με μικρά χάλκινα νομίσματα, τα οποία φέρουν στην μπροστινή πλευρά το λέοντα του Αγίου Μάρκου. Η προθήκη 17 περιέχει νομίσματα από την εποχή εκείνη. Αργότερα, κατά τη διάρκεια πολιορκίας της Αμμοχώστου από τους Τούρκους το έτος 1570, η ενετική διοίκηση κατασκεύασε εκεί ένα νομισματοκοπείο, για να κόψει τα απαραίτητα χάλκινα νομίσματα (αριθ. 8-9). Κατά τη διάρκεια των επόμενων τριών αιώνων τουρκικής κυριαρχίας, η οποία αντιπροσωπεύεται με τα νομίσματα της προθήκες 18, κυκλοφορούσαν στην Κύπρο τα ίδια νομίσματα με αυτά του οθωμανικού κράτους (αριθ. 1-9). Όταν αργότερα, στις 13 Ιουλίου 1878, έφτασαν στην Κύπρο τα πρώτα βρετανικά στρατεύματα, έφεραν μαζί τους σάκους με αργυρά νομίσματα των έξι πενών, για τη μισθοδοσία των Τούρκων δημοσίων υπαλλήλων (αριθ. 10). Τα νομίσματα στην προθήκη 19 προέρχονται από την εποχή της βρετανικής αποικιοκρατίας (1878-1960). Οι Βρετανοί εισήγαγαν ένα νέο νομισματικό σύστημα, με το πιάστρο (αριθ. 1-30) και τα σελίνια (αριθ. 31-34), τα οποία καταργήθηκαν κατά τη βασιλεία της Ελισάβετ Β’ και αντικαταστάθηκαν από την κυπριακή λίρα των 1.000 mils (αριθ. 35-40). Όταν πλέον η Κύπρος έγινε ανεξάρτητη, αρχικά διατηρήθηκε αυτό το σύστημα (προθ. 20), ενώ το 1961 τυπώθηκαν τα πρώτα τραπεζογραμμάτια. Χάλκινο αγαλματίδιο θεού (12ος αι. π.Χ.) πάνω σε τάλαντο, από την Έγκωμη. Νόμισμα της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου με παράσταση του ένθρονου Δία (Μουσείο Ιστορίας του Κυπριακού Νομίσματος). Νόμισμα της εποχής του Βεσπασιανού? στον εμπροσθότυπο ο αυτοκράτορας και στον οπισθότυπο ο ναός της Αφροδίτης στην Πάρο (Μουσείο Ιστορίας του Κυπριακού Νομίσματος). Νόμισμα του 1ου αι. μ.Χ., που φέρει την επιγραφή «Κοινόν Κυπρίων» (Μουσείο Ιστορίας του Κυπριακού Νομίσματος). Η Παναγία ευλογεί τον βασιλιά Ισαάκ Κομνηνό σε νόμισμα των αρχών του 12ου αι. (Μουσείο Ιστορίας του Κυπριακού Νομίσματος). Ενετικό νόμισμα του 16ου αι. (Μουσείο Ιστορίας του Κυπριακού Νομίσματος). Μερική άποψη του εκθεσιακού χώρου του Μουσείου Ιστορίας του Κυπριακού Νομίσματος. Νόμισμα με τη μορφή μέδουσας (γοργόνειο) του 5ου αι. π.Χ., που προέρχεται πιθανόν από τους Σόλους (Μουσείο Ιστορίας του Κυπριακού Νομίσματος).